ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΘΕΑΤΡΟΥ «ΜΗΧΑΝΗ»
1993 Μηλίνα,
Βόλος
Μετάφραση: Χριστίνα Μπάμπου –
Παγκουρέλη,
Σκηνοθεσία: Πέρης Μιχαηλίδης,
Φωτογράφηση: Nataly Danneberg
Ερμηνευτές
Αγλαΐα Παππά, Ναταλία Καποδίστρια, Πέρης Μιχαηλίδης
Όταν ο δόκτωρ Φάουστους συναντά τους
Κενταύρους
Οι εκδηλώσει στη
Μηλίνα του Πηλίου, το έργο του Μάρλοου, η Εταιρεία Θεάτρου «Μηχανή» και η
«ηρωική» ομάδα των Θεσσαλονικέων φιλοτέχνων που πασχίζει να καθιερώσει το δικό
της μικρό φεστιβάλ
Του Δημήτρη Μητρόπουλου
Είναι ένα ήρεμο αυγουστιάτικο βράδι
Κυριακής στο χωριό Μηλίνα του Πηλίου. Στο πλάτωμα που βρίσκεται μπρος στο
λιθόχτιστο σχολείο ένα ποικίλο και προσηλωμένο κοινό, καθισμένο σε καρέκλες,
παρακολουθεί την παρακολουθεί την παράσταση αποσπασμάτων του έργου του
Κρίστοφερ Μάρλου «Η τραγική ιστορία του
δόκτορος Φάουστους» που ανεβάζει η, εδραζομένη στην Αθήνα, Εταιρεία Θεάτρου
«Μηχανή». Η σκηνοθεσία και διασκευή είναι του Πέρη Μιχαηλίδη (σε συνεργασία με
τη Ναταλία Καποδίστρια), τη μετάφραση έχει κάνει η Χριστίνα
Μπάμπου-Παγκουρέλλη, ενώ τους ρόλους ερμηνεύουν ο Πέρης Μιχαηλίδης
(Φάουστους)), η Αγλαΐα Παππά (Μεφιστοφελής) και η Ναταλία Καποδίστρια
(Αφηγητής).
Η Μηλίνα είναι ένας ειδυλλιακός,
παραθαλάσσιος οικισμός που βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο του Παγασητικού,
στην περιοχή της Αργαλαστής. Όσοι αναρωτιούνται γιατί ένα από τα πλέον
ενδιαφέροντα έργα του αινιγματικού ελισαβετιανού ποιητή παρουσιάζεται σε
απόσταση 400 περίπου χιλιομέτρων από την Αθήνα θα ενδιαφερθούν ίσως να μάθουν
ότι η Μηλίνα φιλοξένησε φέτος έναν κύκλο εκδηλώσεων μουσικής, χορού, θεάτρου
και λόγου. Οι εκδηλώσεις διήρκεσαν μία εβδομάδα κε περιέλαβαν, μεταξύ άλλων,
χορό από το χοροθέατρο «Παρουσίες»της Μπέττυς Βιτυνάρου, μουσική δωματίου από
το σύνολο «Εξολκείς» (Νίκος Νικόπουλος, Γιώργος Ζαχαρούδης, Δήμος Φωτιάδης,
Γιάννης Στέφος), αποσπάσματα από το μουσικό έργο του Πέτρου Θεοδώρου «Βεατρίκη»
(με τους Φώτη Μπαξέ και Γιάννη Στέφο)
συναυλία τζαζ (από τους Κώστα Θεοδώρου, Γιώργο Δημητριάδη, Αντώνη Μητρέντζο και
Δημήτρη Καραγιάννη), αλλά και την ανάγνωση από τον Άγγελο Μπάκα του έργου του
«Το όπλο του Νεφεληγερέτη» (με συνοδεία κρουστών από τη Βίκυ Χουζούρη).
Η πρωτοβουλία και η ευθύνη της οργάνωσης
ανήκει στην «Εστία Μουσικής Podium» της Θεσσαλονίκης.
Πρόκειται για μια μη κερδοσκοπική αστική εταιρεία που ξεκίνησε το 1889. Η Podium αποσκοπεί στο
να «παράσχει τη δυνατότητα σε καλλιτέχνες από πολλούς χώρους να παρουσιάζουν
συντονισμένα και ομαδικά τη δουλειά τους» με όρους που να μην αποφασίζονται από
το «καθεστώς ‘εμπορευματοποιημένης τέχνης’», το οποίο, σύμφωνα με τις απόψεις
των ιδρυτών της, έχει πλέον επικρατήσει. Στην οργανωτική επιτροπή του κύκλου
εκδηλώσεων που φιλοξενεί η Μηλίνα μετέχουν τα μέλη της Podium:
Πέτρος Θεοδώρου, Μάρκος Παπαδημόπουλος, Θάλεια Στεφανίδου, Γιώργος Γούσιος, Ευρυδίκη
Παπαδημοπούλου, Κατερίνα Φιλιππίδου και Στάθης Μαλαφούνης (ο τελευταίος είναι
και κάτοικος της Μηλίνας). Όπως λέει ο Πέτρος Θεοδώρου, «το φεστιβάλ δεν
φιλοδοξεί στην τουριστική αναβάθμιση της όμορφης αυτής πλευράς του Πηλίου, αλλά
σε μια γενικότερη αναβάθμιση της ποιότητα ζωής που είναι, βεβαίως, σύμφυτη με
τις πολιτιστικές δραστηριότητες».
Στην πράξη, βεβαίως, τα πράγματα είναι
μάλλον πιο πεζά. Ορισμένοι από τους καλλιτέχνες που πρόκειται να συμμετάσχουν
δεν κατορθώνουν τελικά να φθάσουν στη Μηλίνα με αποτέλεσμα αναπάντεχες αλλαγές
στο πρόγραμμα. Συγχρόνως, οι οργανωτές είναι υποχρεωμένοι να κάνουν περίπου τα
πάντα: να φροντίσουν για το κατάλυμα των μετεχόντων, να επιμεληθούν την
τοποθέτηση των καρεκλών και να προσαρμόσουν τον χώρο στις ανάγκες του κάθε
σχήματος. Έτσι, η γενική δοκιμή του «Δόκτορος Φάουστους» πραγματοποιείται αργά
το βράδι του Σαββάτου προς Κυριακή, μετά τη λήξη των εναρκτήριων εκδηλώσεων. Το
σκηνικό (ένα μελανόχρωμο σεντόνι απλωμένο στο έδαφος, ένα χαμηλό τραπέζι,
σκόρπια παλιά βιβλία και γύρω-γύρω φαναράκια) πρέπει να προσαρμοσθεί στον χώρο.
Συγχρόνως πρέπει να αποφασισθούν τα σημεία εισόδου και εξόδου των ηθοποιών και
να προσαρμοσθεί ο φωτισμός στις ανάγκες της παράστασης. Η διαδικασία, δεδομένου
ότι ο θίασος αλλιώς περίμενε τον χώρο και αλλιώς τον βρήκε, είναι αρκετά
μακρόχρονη και επίμοχθη και οι συντελεστές της παράστασης (συνεπικουρούμενοι
από τους ανθρώπους της Podium) καταπιάνονται με
τις απαιτούμενες προσαρμογές ως τις πρωινές ώρες της Κυριακής. Η μουσική του
Φίλιπ Γκλας (από το «Music from the screens») που «ντύνει την παράσταση ακούγεται ξανά
και ξανά από την ηχητική εγκατάσταση καθώς η νύχτα προχωράει, ενώ από μακριά
φθάνει ο απόηχος από τις (ουκ ολίγες) δισκοθήκες που τελικά υπάρχουν στη
Μηλίνα, καθώς και ο βόμβος από τις μηχανές των αγροτικών αυτοκινήτων.
Ο Πέρης Μιχαηλίδης είχε παίξει στην
παράσταση του «Δόκτορος Φάουστους» που είχε ανεβάσει παλαιότερα «το Μαγικό
Θέατρο». Όπως ομολογεί ο ίδιος, «μετά από διαδρομή ενός χειμώνα στον ρόλο του
Φάουστους», το έργο εξακολουθούσε να γυρίζει στο μυαλό του και να τον
απασχολεί. «Η τραγική ιστορία του δόκτορος Φάουστους» ανέβηκε για πρώτη φορά το
1589 (με τον διάσημο ηθοποιό της εποχής Έντουαρντ Άλειν στον πρωταγωνιστικό
ρόλο), αλλά δεν δημοσιεύθηκε πριν το 1604. Το έργο υπάρχει επίσης σε μια έκδοση
του 1616, αμφότερες ωστόσο θεωρούνται προβληματικές από την άποψη της
γνησιότητος. Η τραγωδία του Μάρλοου βασίζεται στον γνωστό μύθο για τη συμφωνία
με τον Διάβολο, ο οποίος υπόσχεται τα πάντα σε αυτόν που θα του δώσει την ψυχή
του ως αντάλλαγμα. Ο κεντρικός ήρωας φαίνεται να βασίζεται σε ένα πραγματικό
πρόσωπο, κάποιον δόκτορα Γκέοργκ Φάουστ, «έναν νεκρομάντη που έζησε στη Γερμαία
στο τέλος του 15ου ή τις αρχές του 16ου αιώνος», για να
γίνει στη συνέχεια θρύλος. Όπως σημειώνει ο Παν Κοτ, στο πρόσωπο του Φάουστους
«καθρεφτίζονται η λάμψη και το θάρρος των συγχρόνων του (Κοπέρνικος, Κολόμβος,
Λεονάρντο ντα Βίντσι)».
Το έργο του Μάρλοου κινείται εντός των
βασικών γραμμών του μύθου αποτυπώνοντας το πέρασμα του Φάουστους από τις
επιστήμες στη μαγεία, την επίκληση του Εωσφόρου, την έλευση του Μεφιστοφελή και
τη συμφωνία που, όπως θέλει η παράδοση, υπογράφεται με το αίμα αυτού που
υπόσχεται να δώσει τελικά (μετά από 24 χρίνια) τη ζωή του στον Διάβολο. Όπως
επισημαίνετε, «το συμβόλαιο δίνει στον Φάουστους οτιδήποτε αυτός ζητήσει με την
εξαίρεση ορισμένων ερωτήσεων, στις οποίες ο Μεφιστοφελής δεν αποκρίνεται (΄Τώρα
πες μου ποιος έφτιαξε τον κόσμο;΄). Στη διάρκεια της περιπλανήσεώς του, ο
Φάουστους, τον οποίο υπηρετεί ο Μεφιστοφελής, θα έρθει σε αντιπαράθεση με τον
Πάπα και τους καρδιναλίους στη Ρώμη, θα επικαλεσθεί το φάντασμα της Ωραίας
Ελένης της Τροίας, ενώ «η κορύφωση του έργου τοποθετείται στον μονόλογο του
Φάουστους, καθώς αυτό, σε απόσταση μίας ώρας από το τέλος της θνητής ζωής
του, αναλογίζεται την τύχη που τον
περιμένει στην Κόλαση». Σύμφωνα με τους αναλυτές, οι τελευταίες αυτές σκηνές
χαρακτηρίζονται από απαράμιλλη ποιητική τελείωση. Από την πλευρά του, ο Κοτ
σημειώνει ότι «στα ηθικοπλαστικά έργα του Μεσαίωνα ο άνθρωπος αμαρτάνει, αλλά
στο τέλος, μεταμελεί και σώζεται. Ο Φάουστους δεν μετανοεί, γι’ αυτό
καταδικάζεται. Το ανθρώπινο μεγαλείο του είναι η άρνησή του να μετανοήσει. Το
δράμα του λογίου της Αναγέννησης διαδραματίζεται ανάμεσα στους ουρανούς και την
Κόλαση, ανάμεσα σε μια επιστήμη περιορισμένη από το δόγμα και μια πρωτόγονη
τεχνολογία και στη μαγεία, που υπόσχεται την κυριαρχία όλου του κόσμου, ανάμεσα
στην καταδίκη και τη σωτηρία».
Για τον Πέρη Μιχαηλίδη η πρόταση να
συμμετάσχει στο Φεστιβάλ της Μηλίνας αποτέλεσε το έναυσμα για να καταπιαστεί
ξανά με το έργο. Πρωταρχικό ζητούμενο υπήρξε η διερεύνηση της σχέσης
Φάουστους-Μεφιστοφελή, που, κατά την άποψή του, «αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του
έργου». Με αυτόν τον γνώμονα και αντλώντας από τα διδάγματα του «Θεάτρου του
Ανέφικτου» και του Γκροτάφσκι επιχείρησε μια παράσταση-διασκευή χρησιμοποιώντας
αποσπάσματα της τραγωδίας του Μάρλοου του «επέχουν θέση εικόνων». Βεβαίως, ο
αποχωρισμός και η αυτονόμηση ορισμένων τμημάτων του έργου και η αποσπασματική αλληλουχία
που προκύπτει οδηγούν τελικά σε μια συμπύκνωση που, όπως παραδέχονται και ο
Πέρης Μιχαηλίδης αλλά και η Αγλαΐα Παππά (που υποδύεται τον Μεφιστοφελή),
«δημιουργεί μεγάλες απαιτήσεις για τους ηθοποιούς», οι οποίοι υποχρεώνονται
ουσιαστικά να «κουβαλήσουν στην πλάτη τους όλο το έργο σε 45 λεπτά».
Αντιστοίχως, οι «ανάγλυφες εικόνες» που απαρτίζουν την παράσταση έχουν ακόμη
και σε ιδανικές συνθήκες, αυξημένες απαιτήσεις από τον θεατή. Ένα άλλο σημείο
της παράστασης που τραβά τη προσοχή είναι η ενσάρκωση του Μεφιστοφελή (που
συνήθως εμφανίζεται πονηρός, λεπτεπίλεπτος άνδρας) από μια γυναίκα, μάλιστα
στην παράσταση ξεκινάει ως τετράποδο. Ο Πέρης Μιχαηλίδης δικαιολογεί τις
επιλογές αυτές επικαλούμενος τις αναλύσεις του Παν Κοτ στο «Ένα Θέατρο Ουσίας»,
καθώς και ένα πλέγμα σχετικών αναφορών σε ποικίλες παραδόσεις του Μεσαίωνα και
της Αναγεννήσεως (από αποκρυφιστικά κείμενα και την τέχνη του Μπος, του
Μπρίγκελ και τον Ντα Βίντσι ως λαϊκές εικόνες και αναλήψεις) που συσχετίζουν τη
μορφή του Σατανά με γυναίκα ή ζώο. Για την Αγλαία Παππά ο Μεφιστοφελής είναι
ένας ρόλος – πρόκληση και συγχρόνως ένα έναυσμα για να αναζητήσει μέσα της τα
στοιχεία που θα της επιτρέψουν να τον ενσαρκώσει δεν αισθάνεται ότι η ταύτιση
του με γυναικεία μορφή αποτελεί αναγκαστικά αντινομία.
Από εκεί και πέρα ο θίασος φαίνεται να
θεωρεί την έξοδο από την πρωτεύουσα παραγωγική παρά τις όποιες πρακτικέ
δυσκολίες. Η Ναταλία Καποδίστρια επισημαίνει τις απαιτήσεις που έχει αλλά και
τη χρήσιμη εμπειρία που αποτελεί το πέρασμα από τον προσδιορισμένο σημειολογικά
χώρο ενός θεάτρου (το κτίριο, η σκηνή, οι θεατές) σε έναν αδιαμόρφωτο (και όχι
σηματοδοτημένο) χώρο, όπως αυτός της Μηλίνας. Αντιστοίχως, ο Πέρης Μιχαηλίδης
υποδεικνύει ότι ο ίδιος χώρος (αρχικά η παράσταση επρόκειτο να γίνει στη Μονή
του Αγίου Αθανασίου στο Λαύκο, ένα χωριό στη Μηλίνα) αποτέλεσε το έναυσμα για
το ανέβασμα και τη διασκευή της «Τραγικής ιστορίας του δόκτορος Φάουστους». Το
γεγονός αυτό δίνει και την απάντηση, για το αν η παράσταση θα επαναληφθεί,
πράγμα που θα εξαρτηθεί από τον χώρο και τις παραστάσεις που ενδεχομένως θα
προκύψουν». Εν τω μεταξύ, οι άνθρωποι της Podium
μπορούν να κάνουν τον απολογισμό του κύκλου εκδηλώσεων «Μηλίνα 03» και, γιατί
όχι, κάποια σχέδια για το μέλλον.
Εφημερίδα Βήμα
